Kanser Taraması Testleri – Tümör Markırları (Belirteçleri)
- Tümör belirteçleri kanserli hastaların dokularında, serumda, idrarda ya da diğer vücut sıvılarında normalden daha fazla miktarda bulunan moleküllerdir.
- Tümör markırları kanserin tanısında, Ön tanının belirlenmesinde, tedavinin yönlendirilmesinde ve cevabın takibinde kullanılabilir.
- İngiltere’de yılda 15 milyon kişiden tümör markırları isteniyor.
- Yunanistanda yapılan bir çalışmada tümör markır isteklerinin %10’u uygun
- Yıllık maliyet ≈ 400,000 $ (takipte yapılan gereksiz testler hariç)
- Tüm CA15-3’lerin %26’sı erkek hastalara istenmiştir
- Tüm CA125’lerin %17-%26’sı erkek hastalara İstenmiştir.
- Kadın hastaların bir kısmında PSA istenmiş.
- Tümör markır istenen 10291 hastanın sadece 1944’ünde (%19) kanser tanısı var.
Neden Tümör / Kanser Tarama Testlerini Seçici Kullanmalıyız?
- Yüksek ölçümler gereksiz endişeye ve ek tetkik yapılmasına neden olabiliyor. Maliyet ve hastaya gereksiz morbidite ( Hastalıklılık Hali )
- Normal ölçümler yanlış bir güven duygusu verebiliyor,yani bu testler normal çıksada kanser yada tümör olmaması anlamına gelmez, klinik ile birlikte değerlendirilmelidir. (“false sense of security”)
Kanser Tarama Testleri’nin Kullanım Amaçları
- TARAMA – ERKEN TANI
- TANI
- ÖN TANI BELİRLEME
- TEDAVİYE YANITIN TAKİBİ
- YENİDEN NÜKS ETMELERİN TESPİTİ
Tarama
- Belirti vermeye asemptomatik bireylerde kanserin erken tanısını sağlamak için
- PSA (Prostat Antijeni)
- Diğer belirteçlerin ortalama riskli hastalarda taramada yeri yoktur
- CEA, CA19-9, CA15-3, CA125, AFP
Yüksek Riskli Hastalarda Kanser / Tümör Tarama
- AFP: Kronik hepatiti olan, kronik karaciğer hastalığı olan kişilerde US ve AFP ile hepatoselüler karsinom taraması
- CA125: Bilinen BRCA mutasyonu olan ya da herediter non-polipozis kolorektal kanser sendromu olan kişilerde transvajinal US+CA125 ile birlikte over kanseri taraması yapılır
SEMPTOMATİK HASTADA TANIYA YARDIMCI
- Tümör belirteçlerinin tamamı panel olarak İstenmemelidir.
- Erkeklerde CA125
- Kadınlarda PSA
SEMPTOMATİK HASTALARDA TANIYA YARDIMCI OLARAK KLİNİK SENARYO BELİRTEÇLER
Kronik hepatit ya da sirozu olan hastalarda asit, ensefalopati, sarılık, kilo kaybı AFP Hepatoselüler kanser Sürekli veya giderek artan abdominal ve üriner semptomlar, şişkinlik, pelvik kitle CA 125 Over kanseri
Progresif obstrüktif sarılık ile birlikte kilo kaybı, karın veya bel ağrısı, CA 19-9 Pankreas Kanseri GIS kanama, bulantı, kusma, karında kitle, CEA Kolon kanseri
SEMPTOMATİK HASTADA TANIYA YARDIMCI OLARAK KLİNİK SENARYO BELİRTEÇLER
Testiste ağrı, kitle, şişlik, sertlik AFP, B-HCG Testis kanseri Sık idrara çıkma, noktüri, disüri, idrar retansiyonu, bel ağrısı, kilo kaybı, anemi PSA Prostat kanseri.
Şu semptomlar birlikte görüldüğünde:
anemi, bel ağrısı, halsizlik, kemikle ilgili (osteolitik) lezyonlar, ESR (sedim) ve globülin artışı, spontane kırıklar Paraproteinler Multiplmyelom
PROGNOZUN, TEDAVİYE YANITIN DEĞERLENDİRİLMESİ ve REKÜRRENSLERİN ERKEN TESPİTİ KANSER DIŞI NEDENLER
- Birçok tümör markırı ilgili organın benign/inflamatuar hastalıklarında da geçici olarak yükselir
- CEA , kolitte
- Ca19-9, kolanjit, pankreatit
- PSA, prostatit
- Ca15-3, benign meme hastalıkları
- Ca125, peritonit, PID
PSA
- Organa spesifiktir ama kansere spesifik değildir
- Tarama: Tartışmalı,
- Prostat kanserine bağlı 1 ölümü engellemek için 1410 kişiyi tarayıp 48 kişiyi tedavi etmek gerekiyor
- Tarama önerilecek kişilere taramanın olası yarar ve zararları mutlaka anlatılmalıdır.
- Prostatizm semptomları olanlarda bakılabilir.
- Prostat kanseri tanısı alanlarda yanıt değerlendirme ve rekürrenslerin izleminde rutin kullanılır.
PSA : Kanser dışı nedenler
- Rektal tuşe
- Prostatit
- Sistoskopi, TRUS, prostat biyopsisi
- İdrar sondası Karsinoembriyonik antijen
CEA
- Kolorektal kanser
- Tarama ve erken tanıda yeri yok
- Erken evre kolon kanserlerinin sadece %3’ünde yüksek
- Tedaviye yanıtın takibi,
- Rekürrenslerin tespiti
- Diğer gastrointestinal kanserler
- Meduller tiroid kanseri
CEA : Kanser dışı nedenler
- Kolit, divertikülit, irritabıl barsak sendromu
- Kronik karaciğer hastalığı, kronik böbrek yetmezliği
- Pnömoni, plevrit
- Tıkanma sarılığı
- Sigara içenlere hafif yükseklik olabilir
CA15-3
- Meme kanseri
- Tarama ve tanıda yeri yoktur
- Tedaviye yanıtın takibinde ve rekürrenslerin belirlenmesinde kullanılır
- Nadiren diğer bazı kanserlerde de yükselebilir
CA15-3 : Kanser dışı nedenler
- Hepatit, kronik karaciğer hastalığı
- Kolit
- Böbrek yetmezliği
- Tüberküloz, sarkoidoz
- Bazı dermatolojik hastalıklar
CA 125
- Over kanseri
- Taramada önerilmez
- Tedaviye yanıtın takibinde ve rekürrenslerin belirlenmesinde kullanılır
- Pelvik kitle veya sürekli/giderek artan abdominal ve üriner semptomlar varlığında istenebilir.
CA125 : Kanser dışı nedenler
- Tüm serozal tutulumlar
- Malign olmayan asit
- Plevrit/plevral efüzyon
- Perikardit/perikardiyal efüzyon
- Artrit
- Benign jinekolojik hastalıklar
- Menstruasyon, endometriozis, myom
- Benign gastrointestinal hastalıklar
- Hepatit, kolit, pankreatit, irritabıl barsak send, divertikülit
- Diğer
- Kalp yetmezliği, böbrek yetmezliği
CA19-9
- Pankreas kanseri
- Tedaviye yanıtın takibinde ve rekürrenslerin belirlenmesinde kullanılır
- Kolorektal, mide, özefagus, hepatoselüler kanserler
CA 19-9: Kanser dışı nedenler
- Her çeşit kolestaz ve sarılık
- Kolanjit, akut/kronik pankreatit
- Kronik karaciğer hastalığı
- İrritabıl barsak sendromu
- Diyabet
Alfa-Feto Protein (AFP)
- Hepatoselüler karsinom
- Testis kanseri
- Overin germ hücreli tümörleri
- Kötü diferansiye ya da tamamen andiferansiye tümörü olan erkeklerde (özellikle tümör orta hat yerleşimliyse)
- AFP ve BETA-HCG
- Hepatoselüler kanser riski yüksek olanlarda AFP bakılmalıdır.